Թվային խոցելիության անդունդին. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Տեխնոլոգիական առաջընթացը լիովին նոր իրողություններ է ստեղծել ամբողջ աշխարհի, այնպես էլ մեր թե՛ ներքաղաքական, թե՛ արտաքին քաղաքական կյանքում։ Ըստ այդմ, թվային հարթակները գրեթե անփոխարինելի նշանակություն են ձեռք բերել մարդկանց կյանքում։ Արդեն չկա մի ոլորտ, որտեղ թվային միջավայրը ներթափանցած չլինի՝ մարդկանց անձնական հարցերից սկսած, պետական անվտանգությանն առնչվող համակարգերով վերջացրած։ Ու ինչքան թվային ոլորտը հեշտացնում է մարդկանց կյանքը, նրանց նոր գործիքներով ու հնարավորություններով է օժտում, այնքան էլ նոր վտանգներ ու խոցելի միջավայր է ստեղծում։
Նաև միջազգային փորձն է ցույց տալիս, թե կիբերտարածության շրջանակներում ինչ վտանգավոր գործընթացներ կարող են խմորվել։ Հարձակումների թիրախ կարող են դառնալ ոչ միայն մարդկանց անձնական տվյալները, այլև մարդկային կենսագործունեության համար այնպիսի կենսական նշանակություն ունեցող ենթակառուցվածքներ, ինչպիսիք են, օրինակ՝ ջրամատակարարման համակարգերը, էներգետիկ ցանցերը, տրանսպորտային համակարգը, առողջապահական համակարգը և այլն։ Կիբերտարածությունն իսկապես դարձել է պետության համար կենսական նշանակություն ունեցող տարածք, սակայն այդ միջավայրում առկա վտանգների մարտահրավերը մեզանում անտեսվում է կամ առնվազն ճիշտ չի գնահատվում։ Ու կիբերտարածությունում առաջ եկած խոցելիությունից օգտվում են հանցագործներն ու մեր թշնամիները։
Պետության ու քաղաքացիների թվային անվտանգության ապահովմանն ուշադրություն դարձնելու փոխարեն ՀՀ իշխանությունները կենտրոնացել են ընդդիմադիրներին օրուգիշեր գաղտնալսելու ու հետապնդելու վրա։ Այնինչ անհրաժեշտություն կա կենտրոնանալ Հայաստանի կիբերանվտանգության ամրապնդման վրա։ Եվ Արցախյան պատերազմն իսկապես ցույց տվեց, որ կիբերտարածությունում պաշտպանությունը բազմաթիվ խոցելի տեղեր ունի։ Դա է պատճառը, որ ադրբեջանական հաքերային խմբերը ՀՀ քաղաքացիներին վերաբերող մեծ քանակությամբ տվյալներ հրապարակեցին (օրինակ՝ անձնագրի տվյալներ, անուններ, հասցեներ, «կովիդի» թեստերի տվյալներ և այլն) և մուտք գործեցին ՀՀ պետական կառույցների տվյալների բազաներ, հասանելիություն ունեցան փաստաթղթերի ու ջարդեցին կարևոր պաշտոնական կայքէջեր։ Բայց ամենավատն այն է, որ, ըստ որոշ տվյալների, Pegasus կիբերզենքն օգտագործվել է Հայաստանում բարձրաստիճան անձանց դեմ (այդ թվում՝ 44-օրյա պատերազմի օրերին), որոնց թվում եղել են ռազմական վերնախավի և կառավարության ներկայացուցիչներ։
Լրտեսական ծրագրի թիրախում են եղել նաև ՀՀ արտաքին քաղաքականության վերաբերյալ ինֆորմացիայի տիրապետող անձինք։ Այս դեպքերն իսկապես մտահոգիչ են հատկապես ներկա պայմաններում, երբ պատերազմական գործողություններն ու պրոպագանդան իրենց արտացոլումն են գտնում նաև կիբերտիրույթում։ Կիբերզենքերի միջոցով հնարավոր է նույնիսկ գլոբալ հարցեր լուծել, ինչը մեծ առավելություն է տրամադրում հակամարտության մեջ գտնվող այն կողմին, որը տիրապետում է այդ զենքին։ Բազմաթիվ երկրներ մեկը մյուսի հետևից կիբերպաշտպանության հատուկ ստորաբաժանումներ են ստեղծում։ Ու պատահական չէ, որ Ադրբեջանն Իսրայելից կիբերզենքեր ձեռք բերելու հետ մեկտեղ, իսրայելական մասնագետներին հրավիրում է իր մոտ ադրբեջանցի մասնագետներ պատրաստելու համար։
Հայաստանը ռազմական սպառազինություն ձեռք բերելու հետ մեկտեղ պետք է առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնի նաև կիբերզենքերի տիրապետելու թեմային։ Ու շատ կարևոր է նաև գործընկերներ գտնել ու օգտվել այլ երկրների փորձից։ Իսկ հարկ եղած դեպքում անհրաժեշտ է նաև մեծ գումարներ ներդնել այս ոլորտում։ Մյուս կողմից էլ՝ թվային տարածությունում ակտիվացել են հանցագործները, որոնք հիմնականում խարդախությունների են դիմում, մարդկանցից գումար են կորզում և ապատեղեկատվություն են տարածում իրենց նպատակներին հասնելու համար։ Իհարկե, շատ կարևոր է հանրության իրազեկումը, մարդկանց շրջանում թվային գրագիտության բարձրացումը, որ քաղաքացիները չդառնան հարձակումների, խարդախությունների ու ապատեղեկատվության զոհ, բայց հաճախ խնդիրը քաղաքացիների թվային գրագիտությունից դուրս է։
Եթե, օրինակ՝ քաղաքացու բանկային հաշիվը հաքերները ջարդել են ու յուրացրել գումարները, ապա այդ քաղաքացին տվյալ դեպքում ոչինչ անել չի կարող, թեման պետության և ՏՏ մասնագետների տիրույթում է։ Բավարար չէ, որ մի քանի փորձագետներ մեկնաբանություններ կամ պարզաբանումներ տան, և համարվի հարցը լուծված։ Այս հարցում ևս համակարգային մոտեցում է անհրաժեշտ, այն է՝ ստեղծել կիբերանվտանգության զարգացման միջավայր, որի պայմաններում չարագործներն ու թշնամական հաքերային խմբերը ուղղակի կձախողվեն։ Գլխավոր խնդիրներից մեկն էլ համապատասխան մասնագետների պատրաստումն է։ Անգամ ԿԲ նախագահն էր խոստովանել, որ մեր ԿԲ համակարգը խոցելի է, անվտանգության մասնագետների սուր պակաս կա։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
Եվրոպայի ադրբեջանական գազի գամբիտը լավ նորություն է Ռուսաստանի համար. Politico
Ասում են, որ ես սպառել եմ ինձ, որ այստեղ եմ միայն փողի համար․ Ռոնալդուն պատասխանել է քննադատներին (տեսանյութ) 
Իրանի քաղաքացին ավտոցիստեռնով ընկել է Որոտան գետը
Հայաստանում բնակվող յուրաքանչյուր 100 մարդուց 37-ը բնակվում է Երևան քաղաքում, 63-ը՝ մարզերում 
Ամիօ բանկի ավանդատուները կստանան Աբու Դաբի շքեղ ուղևորության հնարավորություն 
«Արարատ-Արմենիան» գլխավորեց մրցաշարային աղյուսակը 
ԶՊՄԿ-ն տարածաշրջանի ուշադրության կենտրոնում է 
Եթե Նեթանյահուն գա Կանադա, կձերբակալվի․ Թրյուդո 
Էլիտար շենքի շինհրապարակում «Shacman» մակնիշի բետոնախառնիչը կողաշրջվել է, վիրավnր կա․ Shamshyan 
Նախատեսվում է անցկացնել պահեստազորայինների վարժական հավաքներ․ ի՞նչ է հայտնի 
Մալթայում կայացել է ftNFT YoCerebrum Awards-ը. հայտնի են հաղթողները 
Սուսաննա Բունիաթյանը որոնվում է որպես անհետ կորած 
Նարեկ Զեյնալյանը մանդատը վայր դնելու դիմումը ներկայացրել է ԱԺ նախագահին 
Մարդկանց Բաքվի բանտում տանջում եք, որ ընտրություններից առաջ գերիների առողջության գնով 2 ձայն պոկեք․ Մամիջանյան 
Բաքուն «ադրբեջանական Երևան» միջոցառում է անցկացնելու COP29-ի շրջանակներում. Factor.am 
Ովքե՞ր և ինչքա՞ն հունվարից կվճարեն տրանսպորտից օգտվելիս (ինֆոգրաֆիկա) 
Մեր կյանքում լավ բաներ էլ կան, բայց դրանք կապված չեն այս իշխանության հետ․ Ավետիք Չալաբյան 
Հնդկաստանում արևային վահանակների տեղադրումը ռեկորդային է եղել
Արդարության և հայրենասիրության ընկալումը պետք է սերմանել հենց դպրոցից․ Մհեր Ավետիսյան
Ինչու պետք չէ սպասել Փրկիչ, այլ մեր վաղվա օրը կերտել ամենօրյա հետևողական աշխատանքով․ Ավետիք Չալաբյան 
Ի հակադրություն այս վարչախմբի պարտվողական օրակարգի` Հայաստանն ունի հստակ այլընտրանք. «Հայաքվե» 
Քանի՞ կոպեկի արժեք ունի պահանջատեր, քննադատ ու հարցասեր լինելու մասին նախարարի ազատականութենաթաթախ հորդորը ուսանողներին․ Մենուա Սողոմոնյան 
Բաքվի համաժողովն անցկացվում է այս վարչախմբի ջանքերով․ Մենուա Սողոմոնյան 
ԱՄՆ-ն Ուկրաինային ռազմական օգնության նոր փաթեթ կհատկացնի
Հաջորդ տարվա գարնանից ԼՂ-ից տեղահանվածների աջակցությունը կնվազի ու կվերաբերվի կոնկրետ խմբերի 
44-օրյայի մասնակիցը ոստիկանությանը հայտնել է, թե ինչ է թողել Արմավիրի աղբանոցում
Մեսսիի և Ռոնալդուի ժամանակներն անցել են. Ռոդրի
Վախենում ես՝ մի արա, անում ես՝ մի վախեցիր, իսկ եթե արել ես, մի ափսոսա․ Ռոմանոս Պետրոսյան 
Մենք չենք կարող տասնյակ հազարավոր մարդկանց կյանքը զոհել՝ Ղրիմը վերադարձնելու համար. Զելենսկի 
Կարմիր կամուրջը վերականգնվում է․ Տիգրան Ավինյան 
Մանկապարտեզներում բացառվում է անառողջ և անորակ սնունդը 
Մայթով քայլում ես, տեսնում 61 թվի «ԳԱԶ 66»-ի «ռամա» է դրված պապուց հիշատակ, տարե՛ք ձեր տուն, պատից կախեք. Նիկոլ Փաշինյան (տեսանյութ) 
«Ի՞նչ նպատակով է Նիկոլը իր կաբինետը կանացի դարձնում, արդյոք դա ֆեմինիստական շարժում կարելի՞ է կոչել»․ Մարգարիտ Եսայան 
Թուրքիայի ու Ադրբեջանի ռազմածովային ուժերը զորավարժություն են անցկացնում
«Նյու Յորքն ինձ այնքան է սազում». Եվա Բաղդասարյանի նոր ֆոտոշարքը
Այսօր Հայ Առաքելական եկեղեցին նշում է Ընծայման տոնը
«Սա լինելու է ներքին համերաշխության, միասնական աջակցության ու անմոռանալի տպավորություններով հարուստ մարզական երեկո». Հրաչյա Ռոստոմյան 
6 ամսով կսահմանափակվի խոզերի ներմուծումը Հայաստան
Ամիօ բանկը ԵԴԹ «Երեք ընկեր» ներկայացման գլխավոր գործընկերն է 
ՀՀ-ն Հնդկաստանի հետ բանակցություններ է վարում ևս 78 հատ հրետանային համակարգ գնելու վերաբերյալ. IDRW 
