Քաղբանտարկյալ Ավետիք Չալաբյանի գործով նախաքննության ընթացքում արձանագրված ապօրինությունները

Հասարակական-քաղաքականգործիչԱվետիքՉալաբյանըպատվախնդիրհայէ, չորսերեխաներիհայր, սիրողամուսին, նվիրվածզավակ, հարգանքուպատիվվայելողմասնագետ: ՆաղեկավարումէումասնակիցնէՀայաստանիզարգացմանհամարկարևորկրթական, հասարակականուպաշտպանականնախագծերի:  Ավետիքըերբեքչիներգրավվելորևէոչիրավաչափգործընթացում, երբեքչիեղելմանրախնդիրուվախեցող: ԱվետիքՉալաբյանի "հանցանքն" այնէ, որնափաստերովուհիմնավորումներովքննադատելէխայտառակկապիտուլացիաստորագրածՀՀիշխանություններիգործողությունները: Ավետիքըքաղբանտարկյալէ, որովհետևշինծուգործովԱվետիքինլռեցնելուուընդդիմախոսներինվախեցնելուօրակարգէընտրված: ԱյսօրՀայաստանումլրջորենվտանգվածէարտահայտմանազատությունն, ուԱվետիքիտեղումկարողէրլինելցանկացածպատվախնդիրհայ: 

ԱվետիքՉալաբյանիպաշտպանականխումբը, նախաքննությանավարտիավարտինառաջին անգամ ներկայացնումէապօրինություններիհամառոտցանկը, որընախադեպայինկարողէդառնալմիջազգայինիրավականփորձառությունում` աբսորդիաստիճանիհասնող իրավախախտումներիուդրանցանտրամաբանությանհամատեքստում:

Նախապատմությունը

2022 թվականի մայիսի 13-ին Ավետիք Մկրտչի Չալաբյանը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 163-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով ներգրավվել է որպես մեղադրյալ։  Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Արուսյակ Ալեքսանյանի մայիսի 14-ի որոշմամբ Ավետիք Չալաբյանի նկատմամբ երկասմյա կալանքն ընտրվեց որպես խափանման միջոց։

Ավետիք Չալաբյանին առաջադրվել է մեղադրանք ՀՀ քրեական օրենսգրքի 163-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված արարքը կատարելու համար։ Արարքի էությունը, որն առանց որևէ ապացույցի մեղսագրվում է Չալաբյանին կայանում է հետևյալում՝ երկու կամ ավելի անձանց  նյութապես շահագրգռելը հավաքներին մասնակցելու նպատակով։

Նախ նշենք, որ նշված հանցակազմը ՀՀ քրեական օրենսդրության մեջ ներմուծվել է 2021 թվականի մայիսի 7-ից։ Մինչ այդ նման հանցակազմ ՀՀ քրեական օրենսգիրքը չի պարունակել։ Ինչպես հայտնի է դառնում «Հայաստանի հելսնիկյան կոմիտե» իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպության վերջերս հրապարակած «Խաղաղ հավաքների ազատության մշտադիտարկում  (2022 թվականի ապրիլ-մայիս)» արտահերթ զեկույցից, քննարկվող իրավանորմի անգելերեն տարբերակը, որը ներկայացվել է Վենետիկի հանձնաժողովին և ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ին, էապես տարբերվում է հայերեն օրենսդրական, ձևակերպումից։ Այսպես․ «2․ Compelling to participate in assemblies or compelling to refuse to participate in assemblies or motivating materially to make a person participate in assemblies or refuse to participate in assemblies – shall be punished by a fine in the amount of four-hundred-fold to six-hundred-fold of the minimum salary or by imprisonment for a term of six months to one year»:

Մեր կողմից ընդգծվել է «to make a person participate» ձևակերպումը, որը նշանակում է ստիպել, հարկադրել։ Այսինքն, ամեն դեպքում, հարկադրանքը, որպես հանցագործության օբյեկտիվ կողմի դրսևորում, պարտադիր է արարքը հանցագործություն որակելու համար։ Այլ կերպ ասած՝ առանց հարկադրանքի տարրի չի կարող խոսք լինել իրավունքի սահմանափակման պիտանի, անհրաժեշտ և համաչափ լինելու մասին։ Մենք գտնում ենք, որ հենց այս մտայնությամբ էլ Վենետիկի հանձնաժողովը և ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ը իրենց միացյալ հրատապ կարծիքում եզրակացրել են, որ «հավաքները խոչընդոտելու և հավաքներին մասնակցելուն կամ դրանից հրաժարվելուն հարկադրելու համար նախատեսված պատժատեսակները, ըստ երևույթին, համահունչ են խաղաղ հավաքների ազատության ղեկավար սկզբունքներին»։

Ի դեպ սույն թվականի հուլիսի 1-ից ուժի մեջ մտած ՀՀ քրեական օրենսգրքում նույնպես քննարկվող հանցակազմը չկար, սակայն հատուկ Ավետիք Չալաբյանի համար, մինչև օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը՝ հունիսի 9-ին ՀՀ Ազգային ժողովը մոնոմեծամասնություն կազմող «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության քվեարկությամբ, գաղտնի՝ առանց որևէ հանրային քննարկման, նոր օրենսգրում կրկին ներառեց այս հանցակազմը։

Մեղադրանքիհիմնազուրկլինել

Մի կողմ դնելով մեղադրանքի հիմքում դրված հանցակազմի անորոշ և հակասահմանադրական լինելը՝ նշենք, որ Ավետիք Չալաբյանին առաջադրված մեղադրանքի հիմքում դրված է ընդամենը մեկ մոնտաժված և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի իմաստով անթույլատրելի համարվող ձայնագրություն, որում Ավետիք Չալաբյանը հավաքներին մասնակցելու նպատակով նյութական շահագրգռվածություն առաջարկելու  վերաբերյալ որևէ  պնդում չի անում: Հակառակը, ի պատասխան ակնհայտ պրովոկացիա իրականացնող զրուցակից Թոռնիկ Աիյլանի հարցադրումների, պատասխանում է, որ «կյանքում կան ոչ նյութական արժեքներ, որոնք ավելի կարևոր են»։ Գործում առկա չէ որևէ ցուցմունք, որով թեկուզ անուղղակիորեն հիմնավորվում է Ավետիք Չալաբյանի կողմից վերոնշյալ հանցակազմով կատարված արարքը, այսինքն՝ նյութական շահագռգռություն տրամադրել հավաքներին մասնակցելու նպատակով։ Նույնիսկ Թոռնիկ Ալիյանն առերես հարցաքննության ժամանակ պնդել է, որ Ավետիք Չալաբյանը երբեք իրեն գումար կամ այլ նյութական շահ չի առաջարկել հավանքերին մասնակցելու համար։ 

Կալանավորումըորպեսպատիժ

Մեղադրանքի հիմքում դրված վերոնշյալ հանցակազմը (երկու և ավելի անձանց նկատմամբ) ընդամենն ունեցել է կալանավորումը հնարավոր դարձնելու նպատակ։ Այսպես, մինչև սույն թվականի հուլիսի 1-ը գործող ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ անձի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կարող է կիրառվել միայն այնպիսի հանցանքի դեպքում, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է։ Քրեական գործով ձեռք չի բերվել գեթ մեկ ապացույց, որով հիմնավորվում է, որ ենթադրյալ արարքը, այսինքն՝ նյութական շահագռգռվածությունը, տրամադրվել է երկու և ավելի անձանց։ Չկա որևէ ցուցմունք, այդ թվում՝ Թոռնիկ Ալիյանի, որով շոշափվում է նյութական շահագռգռվածության հասցեատեր որևէ երկրորդ անձի անուն։ Ավելին, քննիչն անգամ որևէ ջանք չի գործադրել` պարզելու, թե արդյոք առկա է, որևէ երկրորդ անձ, որին տրամադրվել կամ առաջարկվել է նյութական շահագռգռվածություն:

Նման պայմաններում ակնհայտ է, որ քրեական գործը հարուցվել է 163-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով բացառապես  այդ «առավելագույն ժամկետի» ցենզը հաղթահարելու համար, քանի որ այս պարագայում առավելագույն պատիժն ի տարբերություն 163-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ գերազանցում է մեկ տարին։ 

Նույնիսկ այդ պարագայում, երբ խոսքը գնում է ոչ ծանր հանցագործության մասին, հայաստանյան դատական պրակտիկայում որպես կանոն կալանավորումը որպես խափանման միջոց չի կիառվում, նույնիսկ նախաքննություն իրականացնող մարմինը չի էլ միջնորդում դատարանին՝ այդպիսի խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ:

Կալանավորման որոշումը և մեր կողմից դրա դեմ բերված վերաքննիչ բողոքի հիման վրա վերաքննիչ դատարանի դատավոր Արմեն Դանիելյանի (հայտնի է քաղաքական զգայուն գործերով հաճախ նախագահող և երբևէ մեղադրանքի կողմից ցանկությանը հակառակ որոշում չկայացնող դատավոր) որոշումը բացարձակ պատճառաբանված և հիմնավորված չէին։

Կալանավորմանժամկետիերկարացումը

Նույն դատավոր Արուսյակ Ալեքսանյանն (որը նույնպես արդեն հայտնի է քաղաքական զգայուն գործերով երբեք մեղադրանքի կողմի ցանկությանը հակառակ որոշում չկայացնող դատարան) իր 10.07.2022թ․ որոշմամբ Ավետիք Չալաբյանի նկատմամբ կալանքի ժամկետը երկարացրեց ևս 15 օրով՝ հիմքում դնելով «նախաքննությանը խոչընդոտելու» հանգամանքը ու դա այն պարագայում, երբ կալանքի երկարացման միջնորդություն բերած քննիչն իր բերանով հայտնեց, որ նախաքննությունը փաստացի ավարտվել է և անհրաժեշտ է միայն մեղադրական եզրակացությունը ուղարկել դատախազի հաստատմանը: Որոշմամբ այլ հիմք չի նշվել։

Ավետիք Չալաբյանի գործն ուղարկվել է դատաքննության և մեզ համար անհասկանալի պայմաններում մակագրվել է դատավոր Մնացական Մարտիրոսյանին, որը նույնպես հայտնի է քաղաքական զգայուն գործերով երբեք մեղադրանքի կողմից ցանկությանը հակասող դատավճիռ չկայացրած անձ (2008 թվկանի մարտի 1-ի դեպքերով   «7»-ի գործի քննությամբ ու ակնհայտ շինծու դատավճիռների հրապարակմամբ: Դրանից հետո նա քննում էր նաեւ Նիկոլ Փաշինյանի, ապա նաեւ ՀԱԿ ակտիվիստների գործը՝ բոլոր գործերով արձակելով մեղադրական դատավճիռներ, իսկ այժմ քննում է Աղվան Հովսեփյանի գործը, նրան էր մակագրվել նաև դատական նիստի ժամանակ մահացած պրոդյուսեր Արմեն Գրիգորյանի գործը)։

Ամփոփելով

Ամփոփելով ողջ ասվածը, գտնում ենք, որ Ավետիք Չալաբյանի նկատմամբ իրականացվող քրեական հետապնդումն ունի շատ հստակ քաղաքական երանգներ, որոնք այլ հանգամանքների համադրմամբ, թույլ են տալիս Ավետիք Չալաբյանի կալանավորումը դիտարկել ԵԽԽՎ 2012թվականի թիվ 1900 բանաձևի շրջանակներում և պնդել, որ Ավետիք Չալաբյանը քաղաքական բանտարկյալ է։

Նախ, ինչպես նշեցինք, չկա Ավետիք Չալաբյանի կողմից իրեն մեղսագրվող արարքը կատարված լինելու վերաբերյալ հիմնավոր կասկած։ Գործում մինչ այս պահը չկա Ավետիք Չալաբյանի կողմից արարքը կատարված լինելու վերաբերյալ գեթ մեկ ուղղակի և հստակ ապացույց, նույնիսկ գործում ներառված անթույլատրելի համարվող ձայնագրությունը հակառակն է ապացուցում։

Երկրորդ՝ Ավետիք Չալաբյանի նկատմամբ իրականացվող քրեական հետապնդումն ու դրա շրջանակներում կալանավորումը կրում է խտրական բնույթ։ 2021թվականի հունիսի 20-ի խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ բազմաթիվ հանրային ահազանգեր են հնչեցվել մամուլով, որ իշխող քաղաքական թիմն իր նախընտրական հավաքները լցնում է վարչական ռեսուրսի գործադրմամբ, ինչը նշանակում է, որ առնվազն առկա է հավաքներին մասնակցելու նպատակով անձանց հարկադրելու փաստերի ստուգման անհրաժեշտություն՝ քրեադատավարական ընթացակարգերով։ Ինչը, բնականաբար, չի իրականացվել հայաստանյան համապատասխան մարմինների կողմից։ Սա քննարկվող հանցակազմի շրջանակներում Չալաբյանի նկատմամբ ակնհայտ խտրական վերաբերմունքի դրսևորում է։ Ավետիք Չալաբյանը միակն է, որը մեղադրվում է այս արարքի համար և որը կալանավորվել է։

Երրորդ՝ Ավետիք Չալաբյանին ազատությունից զրկելն ուղեկցվել է քրեադատավարական ընթացակարգերի կոպտագույն խախտումներով՝ 

• բերման ենթարկելու պրոցեսը, որը տեղի է ունեցել դեպքերից օրեր անց և Ավետիք Չալաբյանի կողմից ոստիկանություն ներկայանալու պատրաստակամություն հայտնելուց անմիջապես հետո, 
• կալանավորման վերաբերյալ միջնորդության քննարկման համար Դատարանի կողմից քննչական մարմնի զանգով նիստը հետաձգելը, որն ինչպես հետո պարզվեց, կատարվել է, որպեսզի քննչական մարմինը հասցնի նոր քննչական գործողություններ կատարել։ 
• Դատախազության կողմից ՀՀ ազգային ժողովի 5 պատգամավորների և ՀՀ նախկին փոխվարչապետ Վաչե Գաբրիելյանի երաշխավորություններն առանց հիմնավորման մերժելը,
• Կալանքի ժամկետը երկարացնելու միջնորդության հիմքում դրված ապօրնի մեղադրանքը փոխելու համար դատավոր Արուսյակ Ալեքսանյանի կողմից քննիչին այդ մասին հուշելն ու ժամանակ տալը,
• ՀՀ Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահ Գագիկ Ջհանգիրյանի ելույթը հանրային հեռուստատեսությամբ, որտեղ նա խախտելով քրեական գործերով հրապարակային կարծիք չհայտնելու պահանջը ուղղակի նշեց, որ Չալաբյանին ձայնագրել են օրինական՝ դատարանի որոշմամբ՝ դրանով մեսիջ ուղարկելով բոլոր դատարաններին։ Սակայն, բնականաբար, որևէ դատարանի որոշում ձայնագրության հիմքում առկա չէ։ 
• Կալանքի ժամկետը երկարացնելու ակնհայտ ապօրինի որոշումը՝ երբ դատավորը դրել է մի հիմք,  որն անգամ քննիչն է պնդել, որ առկա չէ, Առանց պաշտպաններին գործի նյութերին ծանոթացնելու գործը դատարան ուղարկելը և այլն

Չորրորդ՝ քաղաքական դրդապատճառների մասին։ Իշխանությունների քաղաքական դրդապատճառները շատ պարզ են։ Ավետիք Չալաբյանը հանդիսանում է հանրային-քաղաքական ճանաչված գործիչ, որն ունի հստակ ընդդիմադիր կեցվածք և վայելում է հանրության շրջանում բարձր հեղինակություն՝ ի շնորհիվ իր անցած ճանապարհի ու այն բանի, որ երբեք արատավորված չի եղել, չի զբաղեցրել քաղաքական պաշտոններ, չի եղել որևէ իշխանության մաս։ Հենց այդ պատճառով է, որ այս շինծու քրեական գործը դարձավ պետական և պետական վերահսկողության ներքո գնտվող պրոպագանդայի մաս, ընդհուպ՝ ռեպորտաժ պատրաստվեց և ցուցադրվեց Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությամբ։ Այսինքն, քրեական գործն իշխանությունների կողմից օգտագործվում է բացառապես պրոպագանդայի և Չալաբյանին լռեցնելու նպատակով։

ԱվետիքՉալաբյանիպաշտպաններ` 

ՎարազդատՀարությունյան 

ԱրթուրՀարությունյան

ԱրմենԱնդրիկյան